Phật pháp đối với thiếu nhi

Trong chiều hướng phát triển xã hội trên toàn thế giới ngày nay khi đề cập đến thiếu nhi mọi người luôn luôn nói: “Tuổi thơ hôm nay là người chủ của tương lai”. Ở Phật giáo thì sao, có đề cập và quan niệm thế nào về thiếu nhi, quan niệm của Phật như thế nào? 

Chúng ta hãy lần lược tìm một vài mẫu Pháp hay bài kinh đề cập đến thiếu nhi và từ đó có một vài nhận định Phật giáo với Tuổi thơ. Ðối với Đức Phật, Ngài không nói cụ thể như chúng ta ngày nay nhưng trong kinh A Hàm Ngài dạy các Thầy Tỳ Kheo có 4 điều không nên xem thường: "Một đốm lửa nhỏ, một con rắn nhỏ, một Tu sĩ trẻ và một Thái tử". Những điều đó cho chúng ta thấy Ðức Phật rất coi trọng trẻ thơ hay nói cách khác một thế hệ trẻ vì chính những con người này là sức mạnh cho một ước vọng tương lai cuả tôn giáo nói riêng hay của cộng đồng xã hội nói chung.

Một đốm lữa nhỏ có thể hủy hoại mọi công trình của nhân loại, một con rắn nhỏ có thể căn chết nhiều người nếu ai đụng đến nó, một vị Tu sĩ trẻ sẽ trở nên bậc tôn túc lãnh đạo, là lực lượng kế thừa cho sự phát triển Phật giáo và một vị Thái tử sẽ nối nghiệp vua cha trị vị đất nước. Tất cả bốn điều trên nếu một người có tầm nhìn cho chiến lược, phải biết kính nể không nên xem thường. Từ quan điểm của Ðức Phật cho chúng ta biết sự quan tâm của Ngài về mầm non tương lai cuả nhân loại và không phải chỉ đề cập 4 điều không nêm xem thường mà nhiều bài kinh, pháp thoại đã được Ðức Phật đề cập xoay quanh thiếu nhi trong thời kỳ Ngài còn tại thế.

Một Pháp thoại kể về trẻ em: "Một hôm Ðức Phật đi đến một ngôi làng với hình dáng hiền hòa và thân thiện của Ngài khiến nhiều trẻ con trong làng rất vui mừng và giành nhau để được nói chuyện với Ðức Phật. tướng mạo Ðức Phật vô cùng đẹp đẽ, ánh sáng rực rỡ chiếu khắp thân Ngài. Cậu bé Ba Ca Gia hết sức mến mộ Ðức Phật và hỏi: “Con phải làm thế nào mới có thể được (trở nên) như Ngài?” Ðức Phật vui vẻ trả lời: “Con nên tin lời Phật, không làm việc ác, tâm tính hiền hòa thì có thể thành Phật (như ta)". Ba Ca Gia hết sức mừng rỡ và xin theo Ðức Phật để học tập".

Ðối với nhi đồng, Đạo Phật quan niệm phải giáo dục cho các em: Ở nhà, nên kính trọng các bậc tôn trưởng, hiếu thuận với cha mẹ, mến yêu, nhường nhịn anh chị em. Ở trường, nên tôn trọng Thầy cô giáo, thương mến bạn đồng học và nghe theo sự dạy dỗ hướng dẫn của thầy cô và nhà trường. Ðối với hàng xóm láng giềng nên vui hòa, thân thiện, biết kính trên nhường dưới . Bất cứ ai, nếu rủi gặp phải điều không may, chúng ta nên thương xót, giứp đỡ. Ðó là những việc làm tốt mà ai cũng có thể làm được, dù đó là việc nhỏ, đúng là “tuổi nhỏ làm việc nhỏ”.

Giáo dục là phương tiện tốt nhất trong nền giáo lý đạo Phật nhằm hướng tới tương lai, đào tạo, chuyển hoá là điều Phật giáo thường quan tâm đến mọi người, cho nên các vị tiền bối tổ sư thường dùng một số cụm từ như : “tre tàn măng mọc” hoặc “tục diệu âm truyền đăng, tiếp dẫn hậu lai báo Phật ân đức” ( đốt sáng ngọn đèn không cho tắt,tiếp dẫn người sau đó là báo ân đức của chư Phật). Tuy ngôn ngữ mỗi thời đại chuyển tải bằng những khái niệm khác nhau nhưng tất cả nhắm vào trọng tâm vì những thế hệ trẻ mầm non cuả tương lai.

Có một Pháp thoại được ghi trong kinh Bách Dụ nói lên tinh thần kiên trì của một em bé: "Có một đoàn người đi buôn bị lạc giữa sa mạc mênh mông, nước uống đã hết, họ vô cùng lo lắng, hốt hoảng!. Do đó, cả đoàn cùng nhau đào giếng để tìm nước. Nhưng, vì thiếu lòng tin, nên mới đào được vài ba thước, chán nản không thấy nước, họ đã vội ngừng tay thôi đào và ngồi than khóc, trong số người ấy có một cậu bé, đầy lòng tin và giàu nghị lực, vẫn tiếp tục đào mãi. Cuối cùng, khi đang đào xuống sâu thêm thì mạch nước phun lên. Mọi người vừa mừng vừa xấu hổ với cậu bé...."  Qua pháp thọai này chúng ta có thể thấy, nếu có lòng tin và nghị lực thì dù tuổi trẻ vẫn có thể thành công không phải chỉ có trưởng thành hoặc tuổi già. Chính vì thế mà Ðức Phật khuyên không nên xem thường và cần phải lo chăm sóc hơn nửa tuổi thơ. Không một quốc gia nào trên thế giới mà không đặt trọng tâm và chăm sóc thiếu nhi.

Nếu trẻ em được giáo dục tốt, có môi trường trong sạch thì chính các em là tấm gương tốt trong cư xử cũng như trong hành động đối với cha mẹ hay những người thân.

San là một người con rất hiếu thuận. Cha mẹ cậu vì quá già, không còn răng để nhai đồ ăn, nên thân thể ngày càng gầy yếu. Thấy vậy, San thầm nghĩ: “Cha mẹ mình già yếu quá, không ăn vật gì cả thì làm sao sống lâu được?” Thế rồi, San tìm ra được một cách: "Cậu khoác lên mình chiếc áo da nai, đội đầu nai, giả vờ làm một con nai con; ngày ngày cậu nai  này lên núi, lẫn lộn vào bầy nai và tìm cách vắt sữa nai đem về nuôi cha mẹ già. Ðức Phật khen San là một người con hiếu thuận, vì biết nghĩ đến công ơn sinh thành của Cha Mẹ”.

Trong thời kỳ Ðức Phật không có tổ chức thiếu nhi, không có luật về bảo vệ trẻ em, nhưng ở một đoạn kinh ghi lại cho chúng ta thấy sự quan tâm chăm sóc và bảo vệ thiếu nhi mà Ngài đã có những hành động can thiệp giáo dục, cảm hoá những con người xâm hại, bắt cóc trẻ em. Phật không lên án việc bắt cóc trẻ em là một trọng tội nhưng Ngài đem tinh thần "lấy bụng ta suy bụng người" và Ngài dạy?. ..Nếu tôi không vui vẻ, thì kẻ khác cũng không vui vẻ khi tôi cướp đi của họ sự sống và sự sung sướng ấy. Không những thế phàm cái gì mình không ưa thích thì kẻ khác cũng không thích...

Ở xứ nọ, có một người đàn bà chuyên nghề bắt trộm con nít. Ðức Phật biết được việc này  nên Ngài cũng bắt đứa con của bà ấy đem đi mất. Khi trở về nhà, không tìm thấy con mình, bà gào khóc một cách thảm thiết. Nhân dịp này, Ðức Phật nói với bà rằng: “Khi mất con mình người đau khổ đến thế, vậy lúc người khác bị mất con lòng họ thế nào, người biết chăng?” Nhờ vậy, ngươi đàn bà ấy bừng tỉnh và thề với Ðức Phật từ nay nguyện xin bỏ hẳn nghề bắt trộm con nít.”

Ðức Phật cũng ca ngợi tinh thần dũng cảm, lòng tốt vì người của các em trong việc cứu người. Như vậy nếu khơi dây lòng tốt nơi các em chắc chắn lòng tốt đó được nhân lên gấp bội. Ðiều này cũng cho chúng ta thấy đức Phật vận dụng một cách triệt để tâm lý thiếu nhi trong việc truyền bá giáo lý của Ngài : "Rừng cháy, thế lửa quá mạnh, một con chim nhỏ may mắn thoát ra được. Nhưng vì nghĩ đến cha mẹ, anh em, bà con, bạn bè của nó còn bị kẹt lại trong khu rừng ấy nên chim nhỏ vô cùng khổ đau. Thế rồi nó liền bay xuống sông thấm ướt thân mình, sau đó lại bay trở về, vung rảy đôi cánh nhỏ nhoi và rưới những giọt nước cỏn con trên mình xuống khu rừng đang cháy. Cứ thế, không quản khó nhọc, chim nhỏ bay đi bay lại một cách tận tình. Do lòng tốt của con chim làm cảm động đến trời đất, nên một trận mưa lớn đã bất ngờ đổ xuống và dập tắt được đám cháy kia"

Người Việt Nam chúng ta cũng có những câu chuyện mang tính giáo dục cao nhằm nhắc nhở con cháu phải nghe lời cha mẹ. Thật vậy, việc giáo dục thiếu nhi là việc không thể thiếu, trong đó hoàn cảnh, môi trường là yếu tố hết sức quan trọng . Trước khi ra khỏi nhà để tìm kiếm đồ ăn, công mẹ đã cẩn thận dặn dò công con là đừng nên bỏ nhà ra ngoài rong chơi. Nhưng khi công mẹ vừa đi thì công con đã vội quên lời dặn, bỏ nhà để đi đùa chơi với bè bạn. Chúng ăn trái trên cây, uống nước dưới khe, rồi cùng nhau vui đùa nhảy nhót một cách rất sung sướng trên đồi cỏ xanh. Kết qủa, cả bầy công con đã bị người thợ săn dùng lưới bắt hết. Bấy giờ công con kia mới biết mình sai. Nó vừa khóc, vừa tỏ vẻ ân hận, nhưng ăn năn thì sự đã rồi.! “Cá không ăn muối cá ươn, Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư”.

 Ðức Phật cũng đề cập đến thói hư tật xấu của thiếu nhi cần phải chừa bằng câu chuyện đầy ý nghĩa mà chúng tôi nghĩ rằng nó hoàn toàn phù hợp với độ tuổi và tâm lý các em. Qua câu chuyện Ngài khuyên tất cả các em và ngay cả đối với người, ở đòi, tính tình nóng nảy quả thật là một cái tật xấu hết sức tai hại mà chúng ta cầm phải chừa bỏ. Ðây tuy là câu chuyện ngụ ngôn nhưng mang trong nội dung tinh thần giáo dục : “Có một con rùa nóng tính sống lâu năm trong một cái ao. Gặp lúc trời hạn, nước ao khô cạn, rùa muốn đổi chỗ ở liền nhờ một cặp vịt trời giứp đỡ. Vịt dùng một cành cây, bảo rùa cắn vào giữa, rồi mỗi con vịt gắp một đầu để mang rùa sang nơi khác. Trước khi bay, đôi vịt tốt bụng đã dặn dò kỹ với rùa rằng: “Trong khi chúng tôi đang bay trên cao, anh tuyệt đối không được nói năng điều gì hết!” Thế nhưng, khi dưới đất có một bọn con nít nhìn thấy cảnh lạ lùng ấy liền vỗ tay reo cười. Gã rùa không dằn được cơn giận nên mở miệng mắng lũ trẻ. Song khi rùa vừa mở miệng thì lập tức bị rớt xuống, va đầu vào đá và chết ngay” .

Những pháp thoại được Đức Phật đề cập trên cho chúng ta những người đang đi theo con đường cuả Phật thấy rằng, trong thời đại này việc quan tâm đến thiếu nhi không được quốc tế hay quốc gia làm thành một chính sách hay luật như ngày nay nhưng Ðức Phật luôn luôn quan tâm,bằng nhiều phương pháp giáo dục khác nhau, chăm sóc trẻ em với tâm của một con người mà mọi người tôn xưng là giáo chủ. Có thể nói việc làm của Phật đã nói lên tinh thần của Ngài về chăm sóc và bảo vệ trẻ em. Người lãnh đạo Giáo hội có tâm huyết không thể không suy nghĩ về trọng trách của mình trước hoàn cảnh xã hội và cũng là trước tiền đồ Phật giáo Việt Nam về phương thức truyền bá chánh Pháp của tôn giáo mình trong bối cảnh thực tế của đời sống xã hội Việt Nam.